Gure Elizateak (Getxo) aspaldiko tradizioa du lehiaketa gastronomikoei lotuta: paellak (Andra Mari), tortillak (Erromo), Marmitako (Algortako portua), txipiroiak (Algorta), babarrunak (Algorta eta Erromoko hezetasunaren auzoa) eta barraskiloak (Areeta-Areeta). Sarrera hau egitea pentsatu nuenean, burura etorri zitzaidan lehenengo gauza azken ekimen honetako protagonistak aurkitzea izan zen, eta zorionez, auzo horretako lagun batzuei esker, festa gastronomikoen sortzaile horietatik bizirik atera zen azken lagunarengana iristea lortu nuen.
Nuestra Anteiglesia (Getxo), tiene una vieja tradición ligada a los concursos gastronómicos, empezando por Paellas (Andra Mari), Tortillas (Romo), Marmitako (Puerto de Algorta), Txipirones (Algorta), Alubias (Barrio de la Humedad de Algorta y Romo) y Caracoles (Areeta-Las Arenas). Cuando pensé en realizar esta entrada, lo primero que vino a mi mente era localizar a los protagonistas de esta última iniciativa, y afortunadamente, gracias a unos amigos de ese barrio, conseguí acceder al último superviviente de esos creadores de festejos gastronómicos.
Areeta-Areetako barraskilo-kazolen lehiaketa, 2025eko irailaren 12ko nire azken sarreran "Areetako Jaiak 2025" aipatzen nuena, duela egun batzuk sortzaileetako batek esan zidanez, 1994ko Mesedetako Jaietan hasi zen. Kontakizun horretatik abiatuta, Areeta auzoan hain errotuta dagoen jaiaren historia txiki bat egingo dut, iraileko jaietako azken igandean ospatuko dena.
Kontakizun horretatik abiatuta, Areeta auzoan hain errotuta dagoen jaiaren historia txiki bat egingo dut, iraileko jaietako azken igandean ospatuko dena.
El concurso de Cazuelas de Caracoles de Areeta-Las Arenas, al que me refería en mi última entrada del 12 de septiembre del 2025 “Areetako Jaiak 2025”, tuvo su comienzo, según me relataba hace unos días uno de sus creadores, durante las Fiestas de Las Mercedes de 1994.
A partir de ese relato voy a hacer una pequeña historia de esa fiesta, ya, tan enraizada en el barrio de Areeta-Las Arenas, la cual se celebra el último domingo de fiestas del mes de septiembre.
Hasieran nioen bezala, ospakizun horren inguruko pertsonekin hainbat gestio egin ondoren, duela egun batzuk jarri nintzen harremanetan ekimen hartatik bizirik atera zen azken pertsonarekin. Jesús Méndez “Topi” da, 1994an María Cristina eta Amistad kaleen artean dagoen “Bar Topi” tabernako (gaur egun "Bar Gurea") gerentea. Berarekin izandako elkarrizketan honako hau kontatu zidan: “...Urte haietan Las Mercedeseko jaietan egiten zen apurra Eskola Plazan egiten zen. Hori dela eta, Jose Maria Zubiak (Bar Zubia) proposatu zidan bakailao pil-pil lehiaketa bat egitea, eta nik erantzun nion: «Hara zoazela, Berangon bakailao lehiaketarik onenetakoa daukagunean, historia luzea daukagunean, zaila izango da haiekin lehiatzea eta jendea Areetara etortzea! Barraskilo lehiaketa bat egiten ez dugulako ?». Josek esan zidan: «Barraskiloak egin eta prestatu, zuk badakizu zer lan egiten duzun ?». Nik erantzun nion: «Zerbait errazagoa egin daiteke, jendeari aukera eman egositako barraskiloak etxetik ekartzeko, baita marka komertzialen batetik erosteko ere, eta etxetik egindako saltsa ekartzeko...”
Como decía al principio, tras varias gestiones con personas del entorno de esa celebración, contacté hace unos días con el último superviviente de aquella iniciativa. Se trata de Jesús Méndez “Topi”, que en 1994 era gerente del “Bar Topi”, actual “Bar Gurea”, situado entre las calles María Cristina y Amistad; en la entrevista que mantuve con el me relataba lo siguiente: “...Lo poco que se hacía en aquellos años en las Fiestas de Las Mercedes, se hacía en la Plaza de Las Escuela, por lo que José María Zubia (Bar Zubia) me propuso hacer un concurso de bacalao la pil-pil, a lo que yo le respondí: !José a donde vas, cuando tenemos en Berango uno de los mejores concursos de bacalao, con una dilatada historia, va a ser difícil competir con ellos y que la gente venga a Las Arenas!, ¿Por que no hacemos uno de caracoles?, José me dijo: ¿hacer caracoles y prepararlos, tu sabes el trabajo que lleva?, yo le contesté: Se puede hacer algo más sencillo, permitir que la gente traiga los caracoles cocidos desde casa, incluso que los compren de alguna marca comercial y que puedan traer la salsa elaborada desde casa, ya que esto es una fiesta entre amigos, no es un concurso para hacerse millonarios...”
Azkenean horrela egitea adostu zuten. Barraskilo-kazolen lehen lehiaketa 1994an egin zen: “...Oso ondo gogoratzen dut, 2004an bandeja bat oparitu baitzidaten omenaldi gisa, XX. Lehiaketan.
Finalmente acordaron hacerlo de esa manera. El primer concurso de cazuelas de caracoles se celebró en 1994: “...Lo recuerdo perfectamente porque en el 2004 me regalaron un bandeja como homenaje, durante el XX Concurso...”
Abiarazleak nortzuk izan ziren galdetuta, Jesús Méndezek erantzun zidan: “...José María Zubia eta Ni. Lehen urte hartan, Carlos (+) "Bar la Proa" tabernakoa oporretan zegoen, ideia ona iruditu zitzaion, eta hurrengo urtean antolakuntzarekin bat egin zuen. Bigarren urterako, beste taberna batzuk Lehiaketan sinesten hasi ziren, eta Festan izena eman zuten. Urte hartan, nire koinatu Angel Diezek (+) irabazi zuen lehenengo lehiaketa, kristalezko garaikur bat zen; barraskiloak egiten hasi zen nire taberna ondoan, bere lagunen artean Javi Coria zegoen. Imajinatzen dut horrek moskeoren bat eragingo zuela, eskerrak epaile akreditatuak bazirela, Gaizka Macho (+) zena etorri ohi zen, Altsasutik, Idiazabalgo gazta lehiaketan epaimahaikide gisa parte hartzen zuena. Jaietako kartelak nik diseinatu ohi nituen, urtero kartel desberdin bat egiten nuen, Gaizkari oparitzen nizkion eta astronomo horrek jartzen zituen Areetan. 2002an hil ondorengo omenaldia egin zitzaion, alarguna bertaratu zen, eta plaka bat eman genion Gaizkaren omenez...” Euskal Gastronomia Kofradiak, bere argitalpenetako batean, esaera bat jarri zuen astronomo altsasuar honen eskutik: "Edatea erori arte, gainerakoa bizioa da!".
A la pregunta de quien fueron los iniciadores, Jesús Méndez, me contestó: “...José María Zubia y Yo. Aquel primer año Carlos (+) el del “Bar la Proa”, estaba de vacaciones, le pareció una buena idea, y al siguiente año se unió a la organización. Para el segundo año, otros bares empezaron a creer en el Concurso, y se apuntaron a la Fiesta. Aquel año, el primer concurso que se celebraba fue ganado por mi cuñado Ángel Diez (+), era un trofeo de cristal; se puso a hacer los caracoles junto a mi bar, entre sus amigos estaba Javi Coria. Me imagino que aquello causaría algún mosqueo, menos mal que había jueces acreditados, solía venir el difunto Gaizka Macho (+), de Altsasu, quien a su vez participaba como jurado en el concurso de quesos de Idiazabal. Los carteles festivos los solía diseñar yo, cada año hacía un cartel diferente, se los regalaba a Gaizka y este astrónomo era quien y los colocaba por Las Arenas. En el año 2002 se le realizó un homenaje póstumo, al mismo acudió su viuda, y le dimos una placa en memoria de Gaizka...” La Cofradía Vasca de Gastronomía, en una de sus publicaciones, colgaba un dicho de este astrónomo altsasuarra “!Beber hasta caerse, lo demás es vicio!”.
Zein zen barraskilo-festako abenturazale haien eginkizuna, zioen Jesusek: “...Gure eginkizuna, lehiaketa antolatzeaz gain, sponsorak eta hornigaiak aurkitzea zen. Nik lehenengo urtean eta bigarrenean, beste batzuek lagundu zidaten arte, esaten nien laguntzen zuten tabernariei: Eta balio duten dirua, BEZik gabe, trofeoak erosteko ematen duzue. Nik gauza bera egiten nuen nire hornitzaileekin, eta 30.000 pezeta batzen genituen festarako!...”
Sobre cual era la función de aquellos aventureros de la fiesta de caracoles, en decía Jesús: “...Nuestra función, además de organizar el concurso, era encontrar sponsors y de los suministros. Yo el primer año y el segundo hasta que me ayudaron otros, les decía a los bareros que colaboraban: !Tenéis diferentes marcas de cerveza, decirles que os regalen algún barril. Y el dinero que cuestan, sin Iva, lo aportáis para comprar trofeos. Yo hacía lo mismo con mis proveedores, y solíamos juntar unas 30.000 pesetas para la fiesta!...”
Jesusek berak egindako beste funtzio batzuk azaltzen zituen, Areetako motiboekin egiten zituen diseinuen artean Txurrukaren estatuarekin lotutako bat egon zela esanez: “...Txurrukaren estatuak Barraskiloekin trukatzean, Txurrukaren senide batek errieta eragin zidan: "Goiko hori nire birraitona zen, eta barraskilo aurpegia jarri diozu!...”
Seguía Jesús relatando otras funciones que el mismo realizó, y me contaba que entre los diseños que realice, con motivos de Las Arenas, hubo uno relacionado con la estatua de Churruca: “...En el cambiaba las estatua de Churruca por Caracoles, aquello provocó que un familiar de Churruca me echara la bronca: !He ese de arriba era mi bisabuelo, y le has puesto cara de caracol!...”
Barraskiloen jaiaren azken kartelak Jose Andres Tellaetxe Elorriaga portugaletetetarrak egin zituen, eta "Pinturak, eskulturak eta liburuak" izeneko liburua argitaratu zuen, bere herriarekin lotutako gaiei buruz. Sarietarako garaikurrei dagokienez, Jesús Méndez "Topi" k kontatzen zidan: “...Hasieran, trofeoak Lamiakoko zilargintza batean erosten genituen, Languileria kalean. Geroago, prezioan, Portugaleten erostea erabaki genuen, kopurua handia izaten hasi zen, 30 garaikur baino gehiago ziren. Nik abentura gastronomiko hura txikiagotu nuen 1994an, eta 2003ra arte egon nintzen. Ordurako Zubia Madrilera joana zen...”
Los últimos carteles de la fiesta de los caracoles fueron elaborados por el portugalujo José Andrés Tellaetxe Elorriaga, quien publicó un libro titulado "Pinturas, esculturas y libros" sobre temas relacionados con su pueblo. En cuanto a los trofeos a los premios, me lo contaba Jesús Méndez "Topi”: “...Al principio los trofeos los comprábamos en una platería de Lamiako, de la calle Langileria. Más tarde, por precio, acordamos comprarlos en Portugalete, el número empezaba a ser importante, eran más de 30 trofeos. Yo empecé aquella aventura gastronómica en 1994 y estuve hasta el 2003. Para entonces Zubia se había marchado a Madrid...”
Hain zuzen ere, 2003ko Las Mercedeseko Barraskiloen Lehiaketan, sarrera hau egiteko aukera eman didan lagunetako bat lehiaketako Lehen Saria irabazten ari zenean, Julio González Etxeandia eta bere koadrila ziren.
Precisamente, fue en el Concurso de Caracoles de Las Mercedes del 2003, cuando uno de los amigos que me ha facilitado poder realizar esta entrada, ganaba el Primer Premio del certamen, se trataba de Julio González Etxeandia y su cuadrilla.
1945ean, José María Zubía eta bere familiak bere izena zeraman jatetxea sortu zuten Areeta-Las Arenasen (Getxo). Las Mercedes kaleko izkinatik Evaristo Churrucarekin igaro ondoren, 1999an izen bereko “Zubía” jatetxea ireki zuen Madrilen.
Areeta-Areetako bi laguni eskerrak eman nahi dizkiet sarrera hau egiteko laguntzagatik.
Lagun horiek abentura gastronomiko hartatik bizirik atera ziren azken laguneraino eraman ninduten, Jesús Muro eta Julio González Etxeandiarengana. Eta, jakina, sarrera hau egiteko informazio gehiena eman zidana, Jesús Méndez.
En 1945 José María Zubía y su familia fundaron en Areeta-Las Arenas (Getxo) el Restaurante que llevaría su nombre; tras su paso por la esquina de la calle Las Mercedes con Evaristo Churruca, en el año 1999 abriría en Madrid el Restaurante del mismo nombre “Zubía”.
Quiero agradecer la ayuda para realizar esta entrada a dos amigos de Areeta-Las Arenas, quienes me condujeron hasta el último de los supervivientes de aquella aventura gastronómica, Jesús Muro y Julio González Etxeandia. Y por supuesto a quien me facilitó la mayor parte de la información para realizar esta entrada, Jesús Méndez.
No hay comentarios:
Publicar un comentario